W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks Spółek Handlowych oraz niektórych innych ustaw wskazano, że celem nowelizacji KSH jest wprowadzenie do polskiego prawa regulacji prawnej prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego), które – w szerokim znaczeniu doktrynalnym – reguluje relacje prywatno-prawne pomiędzy spółką dominującą i jej spółkami zależnymi, w sposób uwzględniający interes wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej, jak również wyposażenie rad nadzorczych w narzędzia umożliwiające prowadzenie bardziej efektywnego nadzoru korporacyjnego, a także wyeliminowanie wątpliwości podnoszonych przez przedsiębiorców i przedstawicieli doktryny.
Z zaciekawieniem przystąpiliśmy do lektury przepisów dot. uregulowania prawa holdingowego w KSH. Proponowaną regulację w zakresie prawa holdingowego oceniamy bardzo pozytywnie. Z jednej strony bowiem umożliwia ona spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi, z drugiej natomiast chroni interesy spółek zależnych. Poniżej przedstawiamy najważniejsze założenia prawa holdingowego przewidziane w projekcie ustawy.
Autorzy projektu ustawy o zmianie KSH trafnie zauważyli, że prawo holdingowe (prawo grup spółek) w znaczeniu doktrynalnym stanowi materię prawa spółek handlowych. Stąd miejscem właściwym na jego regulację prawną jest kodeks spółek handlowych. W pracach legislacyjnych nad kodeksem spółek handlowych w 2000 roku przyjęto koncepcję ograniczonej (szczątkowej) regulacji prawa holdingowego w ramach tego kodeksu. Regulacja ta ograniczyła się wówczas do art. 7 KSH, który odnosił się do tzw. holdingów umownych, a więc takich, w których spółka dominująca i spółka zależna zawierają pomiędzy sobą umowę o zarządzanie spółką zależną przez spółkę dominującą lub umowę o odprowadzanie zysku spółki zależnej do spółki dominującej – uchylenie art. 7 KSH jest planowane w ramach nowelizacji.
W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie KSH zauważono, że w polskiej praktyce gospodarczej dominują holdingi faktyczne. Holdingi umowne należą do rzadkości, podobnie jak tzw. podatkowe grupy kapitałowe (art. 1a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). Nowelizacja KSH zakłada przyjęcie ograniczonej (szczątkowej) regulacji prawnej tylko tych kwestii z zakresu funkcjonowania holdingów faktycznych, których regulacja prawna jest rzeczywiście niezbędna i wychodzi naprzeciw najważniejszym postulatom zgłaszanym przez polskich przedsiębiorców, a jednocześnie nie narusza zasad systemowych prawa spółek handlowych.
Nowelizacja zakłada również wprowadzenie klauzuli generalnej, że spółka dominująca i zależna kierują się nie tylko własnym interesem, lecz również interesem grupy spółek oraz uzasadnionymi interesami wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych i wierzycieli spółki zależnej. Przepisy dot. prawa holdingowego objęte zakresem projektu można podzielić na dwie kategorie. Po pierwsze, są to przepisy, które ułatwiają zarządzanie “grupą spółek” przez spółkę dominującą. Po drugie, są to przepisy, które zapewniają ochronę określonych grup interesów występujących w przypadku grupy spółek. Podstawową instytucją prawną, która ma zapewnić spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek, jest wiążące polecenie kierowane przez spółkę dominującą do spółki zależnej (art. 21[2] proj. KSH). Projekt przewiduje również określenie przesłanek przyjęcia wiążącego polecenia spółki dominującej (przesłanki pozytywne) oraz regulację przesłanek odmowy wykonania wiążącego polecenia (przesłanki negatywne) co jest konieczne, ze względu na zapewnienie zarządom spółki zależnej wyłączenia ich odpowiedzialności cywilnej oraz karnej, kiedy wykonali oni wiążące polecenie spółki dominującej, powodując w ten sposób wyrządzenie szkody w zarządzanej przez nich spółce (art. 21[5] proj. KSH).
Projekt przewiduje również odpowiedzialność spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia, wykonanego następnie przez spółkę zależną należącą do grupy spółek. Jest to odpowiedzialność wobec:
- spółki zależnej,
- wierzycieli spółki zależnej,
- wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej.
W przypadku odpowiedzialności spółki dominującej względem spółki zależnej jest to odpowiedzialność odszkodowawcza oraz na zasadzie winy domniemanej (art. 21[12] proj.KSH). Z kolei w odniesieniu do pozostałych spółek zależnych, przesłanki odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej w wyniku wykonania wiążącego polecenia są sformułowane w sposób ogólny i wiążą się one z naruszeniem interesu grupy spółek (art. 21[12] § 2 proj. KSH).
Przepis art. 21[14] § 1 proj. KSH reguluje odpowiedzialność odszkodowawczą spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna, zaś szkoda występująca u wierzycieli spółki zależnej powstała w wyniku stosowania się przez tą spółkę do wiążącego polecenia spółki dominującej.
Kolejny przepis wprowadza domniemanie, że wspomniana wyżej szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności wobec spółki zależnej. Powyższa regulacja nawiązuje do znanej już dobrze regulacji odpowiedzialności z art. 299 KSH
Spółka dominująca w grupie spółek będzie również ponosić odpowiedzialność względem wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej. Jest to odpowiedzialność za obniżenie wartości udziału albo akcji spółki. Dotyczy ona tylko wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, w której spółka dominująca może – co do zasady – samodzielnie podejmować kwalifikowane uchwały zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) spółki zależnej. Projekt ustawy nie przewiduje takiej odpowiedzialności spółki dominującej w odniesieniu do wspólników (akcjonariuszy) spółki zależnej, w której spółka dominująca nie może – co do zasady – samodzielnie podejmować kwalifikowanych uchwał na zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu). Wspólnicy (akcjonariusze) mniejszościowi takiej spółki zależnej posiadają bowiem mechanizmy prawne (wykraczające poza zaskarżenie uchwały zgromadzenia spółki kapitałowej) umożliwiające im zablokowanie podjęcia niekorzystnej dla spółki zależnej uchwały, głosując przeciwko tej uchwale.
Do szczegółowych instytucji prawnych przewidzianych w nowelizacji, pozwalających spółce dominującej sprawnie zarządzać grupą spółek – obok wiążących poleceń – należą:
- prawa dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych (art. 21[6] proj. KSH);
- prawa rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi należącymi do grupy spółek, ale tylko w zakresie realizacji interesu grupy spółek (art. 21[7] ) proj. KSH),
- prawa do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, tzw. squeeze-out (art. 21[11]) proj. KSH).
Z kolei do szczegółowych instytucji prawnych przewidzianych w projekcie, zapewniających ochronę wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej należącej do grupy spółek, zalicza się:
- obowiązek spółki zależnej sporządzenia sprawozdania o jej powiązaniach ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego, które to sprawozdanie obejmuje w swej treści wskazanie wiążących poleceń wydawanych tej spółce przez spółkę dominującą (art. 21[8] proj. KSH),
- prawo do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek (art. 21[9] proj. KSH),
- prawo do przymusowego odkupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej, tzw. sell-out (art. 21[10] proj. KSH).
Nowelizacja Kodeksu Spółek Handlowych wprowadza szereg nowych obowiązków i praw dla właścicieli i organów spółek prawa handlowego. W razie pytań lub wątpliwości skontaktuj się z naszymi prawnikami z zespołu prawa korporacyjnego na office@ipsolegal.pl