Nowe standardy akredytacyjne w podstawowej opiece zdrowotnej (POZ) – praktyczny przewodnik wdrożeniowy

Od 31 grudnia 2024 r. obowiązuje w Polsce nowy zestaw standardów akredytacyjnych dla podstawowej opieki zdrowotnej. Standardy zostały ogłoszone obwieszczeniem Ministra Zdrowia z 30 grudnia 2024 r. (Dziennik Urzędowy MZ, poz. 145) i stanowią załącznik do tego aktu. To pierwszy od lat tak spójny pakiet wymagań jakościowych i bezpieczeństwa dla POZ – ukierunkowany na mierzalną poprawę opieki, bezpieczeństwo pacjenta i dojrzałość organizacyjną placówek. 

Podstawa prawna i miejsce akredytacji w systemie

Nowe standardy wdrożono na podstawie ustawy z 16 czerwca 2023 r. o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta (Dz.U. 2023 poz. 1692). Ustawa przesądza, że:

• akredytacja jest dobrowolna,

• udzielana jest na 4 lata w formie certyfikatu akredytacyjnego wydawanego przez Ministra Zdrowia,

• poprzedza ją procedura oceniająca realizowana przez ośrodek akredytacyjny (zespół wizytatorów). 

Szczegóły procedury oceniającej (m.in. sposób oceny punktowej pojedynczych standardów, zasady pracy wizytatorów, opłaty) określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 września 2024 r. (Dz.U. 2024 poz. 1357). Dodatkowo ogólne ramy wskaźników jakości doprecyzowano w rozporządzeniu z 10 września 2024 r. (Dz.U. 2024 poz. 1349). 

Siedem obszarów standardów – co dokładnie sprawdzają wizytatorzy

Standardy POZ pogrupowano w 7 obszarach. Poniżej esencja wymagań – z przykładami konkretnych standardów (oznaczenia zgodne z załącznikiem do obwieszczenia).

1. Opieka nad pacjentem (OP) – dostępność świadczeń (teleporady, wizyty domowe), racjonalna antybiotykoterapia (OP 3), wdrażanie wytycznych klinicznych (OP 4), szczepienia (plan szczepień, zgodność z PSO, szczepienia seniorów przeciw grypie i pneumokokom – OP 5), realizacja programów profilaktycznych (ChUK, antynikotynowy, profilaktyka nowotworów – OP 6). 

2. Kompleksowość opieki (KO) – planowa opieka nad chorymi przewlekle w grupach dyspanseryjnych (KO 3), opieka koordynowana (KO 4) z oceną jej skuteczności, edukacja pacjentów, monitorowanie zagrożeń zdrowotnych seniorów, ciągłość opieki i współpraca ze szpitalami (analiza skierowań, hospitalizacji), wiarygodność diagnostyki (laboratoria, procedury materiału do badań – KO 10). 

3. Prawa i obowiązki pacjenta (PP) – zrozumiała informacja, udział pacjenta w decyzjach, dostęp do dokumentacji, system skarg i wniosków, przejrzystość ewentualnych opłat, poszanowanie praw dziecka.

4. Poprawa jakości (PJ) – obligatoryjny program ciągłej poprawy jakości (PJ 1.1), analiza struktury populacji i problemów zdrowotnych, samoocena spełniania standardów (PJ 3.1 – obligatoryjna), okresowe badanie opinii pacjentów (PJ 3.2 – obligatoryjne), przeglądy dostępności i szkolenia personelu.

5. Bezpieczeństwo opieki (BO) – szkolenia z pierwszej pomocy (obligatoryjne), procedury stanów zagrożenia życia, nadzór nad lekami (przechowywanie, wycofania), torby wyjazdowe, procedury dla ofiar przemocy (obligatoryjne), weryfikacja farmakoterapii i – kluczowo – monitorowanie i analiza zdarzeń niepożądanych wraz z polityką bezpieczeństwa pacjenta (BO 8 – polityka obligatoryjna). 

6. Informacja medyczna (IM) – bezpieczeństwo i integralność dokumentacji (ślady zmian, kompletność wpisów), wymagane moduły w EHR (lista leków, szczepienia, alergie, hospitalizacje, wywiad rodzinny), możliwość generowania zestawień, jasne zasady prowadzenia dokumentacji. 

7. Jakość zarządzania (JZ) – przygotowanie personelu (zakresy odpowiedzialności, kwalifikacje, regularne spotkania zespołu), kompetencje lekarzy POZ, plan szkoleń, oraz infrastruktura i wyroby medyczne (przeglądy, konserwacje), komfort i prywatność pacjentów. 

Co jest faktycznie nowe i na co najczęściej zwracana jest uwaga

• Bezpieczeństwo pacjenta „na serio” – jawny wymóg polityki bezpieczeństwa oraz rejestrowania i analizowania zdarzeń niepożądanych. W praktyce oznacza to potrzebę wdrożenia prostego, niekarzącego systemu raportowania, przeglądów zdarzeń i działań korygujących. 

• Antybiotykoterapia – placówki muszą mieć schemat empirycznego stosowania antybiotyków i monitorować użycie (np. wskaźnik recept z antybiotykiem oraz zgodność ze schematami). To element walki z lekoopornością. 

• Opieka koordynowana – standardy wymagają zarówno realizacji świadczeń, jak i oceny skuteczności (np. czy liczba hospitalizacji i kierowań maleje, czy cele terapeutyczne są osiągane). 

• Ankietyzacja pacjentów – cykliczne badanie opinii nie jako „dodatek”, ale obowiązek akredytacyjny, który ma zasilać program poprawy jakości danymi o doświadczeniu pacjenta.

Procedura akredytacyjna – jak to przebiega formalnie

1. Wniosek elektroniczny do ośrodka akredytacyjnego (CMJ) – wg wzoru publikowanego przez ośrodek; akredytacja dotyczy konkretnego rodzaju standardów (tu: POZ). 

2. Ocena formalna dokumentów i gotowości.

3. Przegląd akredytacyjny na miejscu – zespół wizytatorów ocenia pojedyncze standardy punktowo, analizuje dokumentację i praktykę, rozmawia z personelem, może obserwować opiekę. Minimalne poziomy spełnienia wymagań są wymagane w każdej grupie standardów. 

4. Raport z oceny i decyzja – przy pozytywnej ocenie Minister Zdrowia wydaje certyfikat na 4 lata. W okresie ważności mogą być prowadzone kontrole/nadzór. 

5. Opłaty – sposób kalkulacji opłat za procedurę określa rozporządzenie z 9.09.2024 r. (Dz.U. 2024 poz. 1357). 

Jak przygotować placówkę – ścieżka wdrożeniowa „krok po kroku”

Diagnoza i mapa luk. Przypisz osoby odpowiedzialne do każdego standardu (OP–JZ), przejdź przez wymagania punkt po punkcie i oceń status: spełniamy / częściowo / brak. Zapisz, czym to udowodnisz podczas wizyty (polityka, zapis w systemie, wskaźnik, protokół szkolenia). 

Porządek w dokumentacji. W EHR skonfiguruj moduły wymagane standardem (m.in. lista produktów leczniczych jako oddzielny moduł, alergie, szczepienia), wprowadź zasady integralności wpisów (kto, kiedy, co zmienił) i możliwość generowania zestawień (np. do analiz jakości). 

Polityki kliniczne i bezpieczeństwa. Przyjmij i wdroż:

• Schemat empirycznej antybiotykoterapii (z odwołaniem do aktualnych wytycznych),

• Politykę bezpieczeństwa pacjenta + prostą kartę zgłoszenia zdarzenia i cykl analiz,

• Procedury stanów nagłych, farmakoterapii (przechowywanie, dostęp, wycofania), torby wyjazdowe. 

Programy profilaktyczne i szczepienia. Zaplanuj PSO (obowiązkowe) oraz zalecane (w tym seniorzy: grypa, pneumokoki) i uruchom działania aktywizujące (wezwania, SMS-y, ulotki, rozmowy edukacyjne). Zbieraj dane do analizy realizacji. 

Opieka koordynowana i dyspanseryjna. Zdefiniuj populacje chorych przewlekle (np. cukrzyca, POChP), utwórz plany opieki, harmonogramy wizyt kontrolnych, wskaźniki celu (np. HbA1c, ciśnienie, FEV1). Dla opieki koordynowanej ustaw regularne przeglądy efektów.

Ankietyzacja pacjentów i samoocena. Ustal kalendarz badań opinii (minimum raz w roku), pytania dotyczące dostępności, komunikacji, teleporad, koordynacji. Wyniki włącz do programu poprawy jakości – z planem działań i terminami. 

Szkolenia i kompetencje. Zaplanuj szkolenia z: pierwszej pomocy, zdarzeń niepożądanych, antybiotykoterapii, ochrony danych/dokumentacji, komunikacji z pacjentem. Udokumentuj uczestnictwo i efekty. 

Rejestracja i dostępność. Zweryfikuj rejestrację telefoniczną (czas oczekiwania, skuteczność dodzwonienia), rejestrację internetową, politykę teleporad – zgodnie z OP 7–10 i OP 8. Udokumentuj analizy i działania naprawcze. 

Mierniki i dowody – co warto śledzić na bieżąco

Zgodnie z filozofią ustawy o jakości i wykonawczych przepisów wskaźnikowych, akredytacja ma być „mierzona”, a nie deklaratywna. Dla POZ praktyczne, łatwo dostępne wskaźniki to m.in.:

• Dostępność: średni czas oczekiwania na poradę/teleporadę; odsetek połączeń odebranych w rejestracji; udział rejestracji online. (OP 7–8) 

• Antybiotykoterapia: odsetek wizyt z antybiotykiem w wybranych wskazaniach; zgodność ze schematem empirycznym; re-konsultacje po antybiotyku. (OP 3) 

• Szczepienia: pokrycie PSO w grupach wiekowych, udział szczepień zalecanych dorosłych i seniorów, niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). (OP 5) 

• Koordynacja i dyspanseryjne prowadzenie chorych: odsetek pacjentów w programach, realizacja wizyt kontrolnych, wskaźniki kliniczne celów. (KO 3–4) 

• Bezpieczeństwo: liczba zgłoszonych zdarzeń niepożądanych, czas zamykania analiz, wdrożone działania korygujące. (BO 8) 

• Doświadczenie pacjenta: wyniki ankiet (komunikacja, poszanowanie praw, zrozumiałość informacji), wskaźnik NPS/opinii pozytywnych. (PJ 3.2) 

Wskaźniki jakości w ochronie zdrowia należy zestawiać z wymogami rozporządzenia wskaźnikowego – ułatwi to spójność z krajową polityką jakości. 

Najczęstsze „pułapki” podczas wizyty akredytacyjnej

• Polityki istnieją tylko „na papierze” – brak namacalnych dowodów wdrożenia (szkoleń, rejestrów, analiz).

• Zdarzenia niepożądane – niewystarczające raportowanie i brak cyklu uczenia się; kultura „winnych”, zamiast „uczącej się”. (BO 8) 

• Antybiotyki – brak monitoringu i audytu zgodności z przyjętymi schematami. (OP 3) 

• EHR – niepełne moduły (np. brak odrębnych kart szczepień lub listy leków), brak integralności wpisów. (IM 2–3) 

• Ankiety pacjentów – badania ad hoc zamiast planowych, bez powiązania z programem poprawy jakości. (PJ 3.2) 

Ramowy harmonogram wdrożenia (90–180 dni)

• 0–30 dni: mapa luk, przypisanie ról, plan projektowy, szybkie naprawy krytycznych braków (BO, OP 3, IM 2).

• 31–90 dni: wdrożenie polityk i procedur, szkolenia, uruchomienie ankiet i rejestru zdarzeń, konfiguracja EHR, pilotaż opieki koordynowanej/dyspanseryjnej.

• 91–180 dni: pierwsze przeglądy jakości (PJ), korekty procesów, zebranie dowodów, wewnętrzny audyt „na sucho”, złożenie wniosku i przygotowanie do wizyty.

Szczepienia – jak wykazać zgodność ze standardem

Placówka powinna mieć plan i harmonogram szczepień, wykazać realizację PSO u dzieci i młodzieży oraz działania zwiększające wyszczepialność dorosłych (w tym seniorów – grypa, pneumokoki). Przygotuj: listy populacyjne, wezwania, rejestry szczepień i analizy pokrycia.